Αμπελογραφία

Αμπελογραφία

Συγγραφέας: Μανόλης Ν. Σταυρακάκης
ISBN: 9786185252281
Σελίδες: 512
Σχήμα: 21 X 29
Εξώφυλλο: Μαλακό
Έτος έκδοσης: 2021

Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: 102125624

Η νέα έκδοση της Αμπελογραφίας έρχεται 15 και πλέον χρόνια από τη συγγραφή των πρώτων κειμένων, εμπλουτισμένη και ανανεωμένη, όπως επιβάλλεται για ένα σύγχρονο πανεπιστημιακό σύγγραμμα, αλλά και για ένα αξιόπιστο εργαλείο στην άσκηση της παραγωγικής αμπελουργίας. Στην υλοποίηση των βασικών αυτών κατευθύνσεων ενσωματώνει τα νεότερα δεδομένα της αμπελογραφικής, αμπελουργικής και οινολογικής έρευνας τόσο στο επίπεδο της Γενικής Αμπελογραφίας με την εφαρμογή του νέου Κώδικα Αμπελογραφικής Περιγραφής του Διεθνούς Οργανισμού Αμπέλου και Οίνου (ΚΑΠ/OIV, 2009-2017), όσο και στο πλαίσιο της Ειδικής Αμπελογραφίας με την προσθήκη 24 νέων ελληνικών και ξένων ποικιλιών αμπέλου. Συνολικά στον παρόντα τόμο παρουσιάζονται 92 παραγωγικές ποικιλίες αμπέλου (63 ελληνικές και 29 ξένες) και 14 ανθεκτικά στη ριζόβια μορφή της φυλλοξήρας υποκείμενα αμπέλου. Μεταξύ των ελληνικών περιλαμβάνονται ποικιλίες (Μούχταρο, Μαυρόστυφο, Σκοπελίτικο, Σταυρωτό κ.ά.) που έτυχαν της ιδιαίτερης προσοχής των Ελλήνων οινοποιών εξαιτίας των πολύ καλών παραγωγικών και γλευκογραφικών χαρακτήρων, αν και παρέμεναν για πολλά χρόνια «ξεχασμένες» και με ερωτηματικά ως προς την ταυτότητα τους.
Στον παρόντα τόμο, για την αποφυγή περαιτέρω συγχύσεων ως προς την ονοματολογία των ελληνικών ποικιλιών αμπέλου, διατηρήθηκαν μεν τα ονόματα όπως περιλαμβάνονται στον Εθνικό κατάλογο, αλλά με την παράθεση και όλων των νέων δεδομένων που προέκυψαν από μεγάλο αριθμό συναφών ερευνητικών εργασιών σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο, με αντικείμενο την ταυτοποίηση και διάκριση των ελληνικών ποικιλιών, με τη μέθοδο της αμπελογραφικής περιγραφής, τους βιοχημικούς (ενζυμικοί πολυμορφισμοί που ανιχνεύονται ηλεκτροφορητικά) και τους μοριακούς δείκτες (RAPDs, AFLP, SSR). Με το συνδυασμό των μεθόδων αυτών δίνεται απάντηση στα προβλήματα που οφείλονται στη γενετική ποικιλομορφία του είδους vinifera, όπως εκφράζεται με τον μεγάλο αριθμό ποικιλιών, βιότυπων/κλώνων, παραλλαγών και μεταλλάξεων αλλά και στο πλήθος των συνωνύμων και ομωνύμων για σημαντικές ελληνικές ποικιλίες. Άλλωστε, η διατήρηση μετά από συγκριτική αμπελογραφική μελέτη όλων των (αληθών) συνωνύμων των ελληνικών ποικιλιών αμπέλου είναι επιβεβλημένη, γιατί αποτελούν σημαντικό κεφάλαιο της αμπελουργικής μας παράδοσης και λαογραφίας, αλλά και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της γλωσσοπλαστικής ικανότητας των Ελλήνων αμπελουργών.
Στην πρώτη ενότητα της Γενικής Αμπελογραφίας παρουσιάζεται η μεθοδολογία της αμπελογραφικής περιγραφής, που αποτελεί το βασικό εργαλείο της επιστήμης της Αμπελογραφίας, για τη διάκριση και ταξινόμηση των ειδών και των ποικιλιών αμπέλου. Οι πρωτότυπες φωτογραφίες με φωτογραφική μηχανή και με ψηφιακό μικροσκόπιο, δίδουν παραστατικά και με ακρίβεια τις διαφορές (μορφολογικές, ανατομικές) των επί μέρους αμπελογραφικών χαρακτήρων των βασικών οργάνων του πρέμνου και βοηθούν αποτελεσματικά στην απόκτηση «αμπελογραφικής μνήμης».
Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται η πλήρης αμπελογραφική περιγραφή, τα κριτήρια επιλογής και οι καλλιεργητικές ιδιότητες των υποκειμένων αμπέλου που χρησιμοποιούνται για την εγκατάσταση παραγωγικών αμπελώνων στη μεταφυλλοξηρική αμπελουργία, με όλα τα νεότερα ερευνητικά δεδομένα, ιδιαίτερα στο κεφάλαιο των αλληλεπιδράσεων εμβολίου και υποκειμένου, που εν πολλοίς εξασφαλίζουν την αρμονική παραγωγική συμβίωση και προφανώς την παραγωγή αμπελουργικών προϊόντων ποιότητας.
Η Τρίτη ενότητα περιλαμβάνει τις ποικιλίες (ελληνικές και ξένες) που καλλιεργούνται στον ελληνικό αμπελώνα για την παραγωγή οίνων, επιτραπέζιων σταφυλών και σταφίδων. Για κάθε μία ποικιλία δίδεται α) πλήρης αμπελογραφική περιγραφή, με την κλασσική μεθοδολογία και συμπληρωματικά σύμφωνα με τον επικαιροποιημένο Κώδικα Αμπελογραφικής Περιγραφής του OIV, β) δεδομένα της συγκριτικής και πειραματικής αμπελογραφίας για την εντός και της μεταξύ συγγενών ποικιλιών γενετικής ποικιλομορφίας, γ) δεδομένα από την εφαρμογή των βιοχημικών και μοριακών μεθόδων στην Ελλάδα και στις υπόλοιπες αμπελουργικές χώρες, σχετικά με την προέλευση, τη γενεαλογία και την ταυτότητα των ειδών και ποικιλιών αμέλου δ) νέες (για την πλειονότητα των ποικιλιών), πρωτότυπες ψηφιακές φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης, της νεαρής βλάστησης, του ανεπτυγμένου (ώριμου) φύλλου και της σταφυλής του μεσοτυπικού δείγματος της ποικιλίας, ε) ενδεικτικά τα κύρια φαινολογικά στάδια (ημερομηνία έναρξης και πλήρους εκβλάστησης, άνθησης και ωρίμανσης), και στ) οι φυσιολογικές, παραγωγικές και καλλιεργητικές ιδιότητες (προσαρμογή σε εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα σε συνδυασμό με τα κατάλληλα υποκείμενα, τα ενδεικνυόμενα συστήματα μόρφωσης των πρέμνων, του χειμωνιάτικου κλαδέματος καρποφορίας και των χλωρών κλαδεμάτων, η συμπεριφορά απέναντι σε παθογόνα και εχθρούς αμπέλου) καθώς και αναλυτικά στοιχεία των ιδιοτήτων και των τεχνολογικών χαρακτήρων των σταφυλών και του γλεύκους.
Είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι σε πολύ λίγες περιπτώσεις παρατηρούνται διαφορές στην αμπελογραφική περιγραφή των ποικιλιών που περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο, σε σχέση με προηγούμενες αμπελογραφικές μελέτες, έρευνες και συγγράμματα, οι οποίες οφείλονται είτε στα νέα κριτήρια που εισάγονται από τον ΚΑΠ του OIV, ή στην επιλογή και περιγραφή διαφορετικών βιότυπων/κλώνων.
Δεν είναι άσκοπο, επίσης, να επισημανθεί για μια ακόμη φορά ο καθοριστικός ρόλος που παίζει στη διάκριση και ταυτοποίηση των ποικιλιών αμπέλου, η επιλογή και η επισήμανση με σύγχρονες μεθόδους  του προς περιγραφή μεσοτυπικού δείγματος των πολυκλωνικών ποικιλιών, ανεξαρτήτως του χώρου (αμπελογραφική συλλογή ή παραγωγικός αμπελώνας) που πραγματοποιείται η αμπελογραφική περιγραφή. Σημαντικό ποσοστό της υπάρχουσας σύγχυσης στην ταυτότητα και την ονοματολογία των ελληνικών ποικιλιών αμπέλου, ιδιαίτερα των «ξεχασμένων», οφείλεται σε συναφή θέματα μεθοδολογίας.
Τέλος, ιδιαίτερη προσπάθεια καταβλήθηκε στην αναζήτηση του αρχικού κέντρου καλλιέργειας (περιοχή προέλευσης) και στην ετυμολόγηση των ονομάτων /συνωνύμων/ ομωνύμων των ποικιλιών, που πέρα από το ιστορικό/λογοτεχνικό/ λαογραφικό ενδιαφέρον, αποτέλεσαν πηγή χρήσιμων πληροφοριών που αναφέρονται στην ταυτότητα, τους ποιοτικούς χαρακτήρες, τις καλλιεργητικές ιδιότητες και την προσαρμοστικότητα τους κατά τη μακραίωνη καλλιέργειά τους στον ελληνικό αμπελώνα.
Θερμά ευχαριστώ τους παλαιούς και νέους συναδέλφους και συνεργάτες του Εργαστηρίου Αμπελολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, τους συναδέλφους γεωπόνους, τους φίλους αμπελουργούς και οινοποιούς, τους μεταπτυχιακούς φοιτητές, τον εκδότη και τους συνεργάτες του, για την πολύτιμη βοήθειά τους στην ολοκλήρωση και έκδοση της Αμπελογραφίας.

Μανόλης Ν. Σταυρακάκης
Ομότιμος καθηγητής ΓΠΑ


Περιεχόµεvα
ΓΕVΙΚΗ AΜΠΕΛOΓΡΑΦΙΑ 19
Eισαγωγή, 20
Mεθoδoλoγία, 25
Aµπελoγραφική περιγραφή, 25
Kώδικας Aµπελoγραφικής Περιγραφής, 26
Aµπελoγραφικoί χαρακτήρες, 30
Xvoασµός, 30
Σχήµα, 33
Xρώµα, 33
Mέγεθoς (µήκoς, πλάτoς), πυκvότητα, λoβώδες, 34
Aµπελoγραφική περιγραφή τωv oργάvωv τoυ πρέµvoυ, 34
Koρυφή vεαρής βλάστησης, 34
Nεαρά φύλλα, 36
Πoώδης (vεαρός) βλαστός, 36
Έλικες, 38
Φύλλo αvεπτυγµέvo (ώριµo), 39
Mίσχoς, 45
Tαξιαvθία - Άvθoς, 46
Σταφυλή, 48
Pάγα, 52
Γίγαρτα, 57
Kληµατίδα, 58
Συστηµατική της oικoγέvειας Vitaceae, 59
Γέvoς Vitis, 60
Yπo-γέvoς Euvitis, 60
Yπo-γέvoς Muscadinia, 60
Eίδoς Vitis Vinifera L., 62
Kατηγoρίες πoικιλιώv V. vinifera, 63
YΠOΚΕΙΜΕVΑ AΜΠΕΛOΥ 65
Eισαγωγή, 66
Iδιότητες και κριτήρια επιλoγής τωv υπoκειµέvωv, 68
Avτoχή στη φυλλoξήρα, 68
Avτoχή στoυς vηµατώδεις, 71
Avτoχή στo αvθρακικό ασβέστιo τoυ εδάφoυς, 73
Avτoχή στηv ξηρασία, 75
Avτoχή στηv αλατότητα, 77
Avτoχή στηv υπερβoλική εδαφική υγρασία, 78
Avτoχή στα όξιvα εδάφη, 79
Συµπεριφoρά στις τρoφoπεvίες, 80
Avτoχή στov περovόσπoρo και τo ωίδιo, 80
Συµπεριφoρά κατά τov αγεvή πoλλαπλασιασµό, 81
Aλληλεπιδράσεις Eµβoλίoυ-Yπoκειµέvoυ, 81
Eπίδραση στη zωηρότητα και τηv παραγωγικότητα της πoικιλίας-εµβoλίoυ, 83
Aπoρρόφηση ύδατoς και αvόργαvωv στoιχείωv, 84
Mετάδoση αvτoχής στις χαµηλές θερµoκρασίες, 85
Yπoκείµεvα και κλιµατική αλλαγή, 86
Yπoκείµεvα τoυ ελληvικoύ αµπελώvα, 90
Riparia Gloire de Montpellier, 90
Rupestris du Lot, 92
Richter 110 (110 R), 94
Paulsen 1103 (1103 P), 96
Ruggeri 140 (140 Ru), 98
Selektion Oppenheim 4 (SO 4), 100
41 B Millardet et Grasset (41 B MGt), 102
Fercal, 105
Couderc 3309 (3309 C), 107
Kober 5 BB (5 BB), 109
Richter 99 (99 R), 111
Paulsen 779 (779 P), 113
Millardet et Grasset 420 A (420 A MGt), 115
Richter 31 (31 R), 117
ΠOΙΚΙΛΙΕΣ ΤOΥ ΕΛΛΗVΙΚOΥ ΑΜΠΕΛΩVΑ 119
Eισαγωγή, 120
Xαρακτήρες πoιότητας και ιδιότητες τωv καλλιεργoύµεvωv πoικιλιώv αµπέλoυ, 122
Xαρακτήρες πoικιλιώv oιvoπoιίας, 123
Xηµική σύσταση τωv ραγώv, 123
Xηµική σύσταση βoστρύχoυ και γιγάρτωv, 125
Xαρακτήρες πoικιλιώv επιτραπέzιας χρήσης, 125
Xαρακτήρες πoικιλιώv ειδικής χρήσης - Σταφιδoπoιίας, 126
Aπoυσία γιγάρτωv, 126
Πρωιµότητα ωρίµαvσης, 126
Eυχέρεια αφυδάτωσης, 126
Mέγεθoς ράγας, 126
Eλαστικότητα, συγκoλλητικότητα, 127
Πoικιλίες oιvoπoιίας, 128
Aγιωργίτικo, 128
Aηδάvι άσπρo, 133
Aθήρι, 136
Aσύρτικo, 140
Aυγoυστιάτης, 145
Bερτzαµί, 148
Bιδιαvό, 152
Bιλάvα, 156
Bλάχικo, 159
Bραδυαvό, 162
Γλυκερήθρα, 165
Γoυστoλίδι, 168
Θραψαθήρι, 171
Zoυµιάτικo, 174
Kακoτρύγης, 177
Koτσιφάλι, 180
Kυδωvίτσα, 184
Λαγόρθι, 187
Λαδικιvό, 190
Ληµvιό, 193
Ληµvιώvα, 196
Λιάτικo, 199
Ψιλόρρωγo Λιάτικo ή Tσιµπίµπες ή Nτovτίvια, 203
Mαλαγoυzιά, 204
Mαvδηλαριά, 208
Mαυρoδάφvη, 212
Mαυρoδάφvη - «παραλλαγή Pεvιώ», 217
Mαυρoύδι Kαλαβρύτωv, 220
Mαύρo Mεσεvικόλα, 223
Mαυρoτράγαvo, 226
Mαυρόστυφo, 229
Movεµβασιά, 232
Moσχάτo άσπρo, 236
Moσχoφίλερo, 240
Aσπρoφίλερo, 245, Ξαvθoφίλερo, 246
Moύχταρo, 247
Mπατίκι, 251
Nεγκόσκα, 254
Nτεµπίvα, 257
Ξιvόµαυρo, 260
Παµίδι, 265
Παύλoς, 269
Πλυτό, 273
Poδίτης, 276
Poµπόλα, 280
Pωµαίικo, 284
Σαββατιαvό, 288
Σκιαδόπoυλo, 292
Σκλάβα, 295
Σκoπελίτικo, 298
Σταυρωτό, 301
Tσαρδάvα, 304
Φιλέρι Aττικής, 307
Φωκιαvό, 310
Xλώρες, 314
Cabernet franc, 317
Cabernet Sauvignon, 321
Carignan, 326
Chardonnay, 330
Cinsaut, 335
Gewürztraminer, 338
Grenache, 342
Merlot, 346
Moσχάτo Aλεξαvδρείας, 351
Moσχάτo Aµβoύργoυ, 355
Mourvèdre, 358
Pinot noir, 361
Refosco (dal peducolo rosso), 365
Riesling, 368
Sangiovese, 372
Sauvignon blanc, 376
Syrah, 380
Trebbiano, 384
Viognier, 388
Zinfandel, 391
Πoικιλίες επιτραπέzιας χρήσης, 394
Aητovύχι Άσπρo, 394
Aητovύχι Kόκκιvo, 398
Aητovύχι Mαύρo, 401
Aττική, 404
Kαρυδάτo, 407
Όψιµo Eδέσσης, 410
Pαzακί, 413
Σιδερίτης, 417
Φράoυλα, 420
Cardinal, 423
Crimson seedless, 426
Flame seedless, 430
Italia, 434
Prime, 437
Red Globe, 440
Ribier, 443
Superior seedless, 446
Victoria, 449
Πoικιλίες ειδικής χρήσης, 452
Koριvθιακή Σταφίδα, 452
Σoυλταvίvα, 457

Σηµειώσεις, 464
Bιβλιoγραφία, 474
Συvτoµoγραφίες, 494
Bραχυγραφίες, 496
Γλωσσάρι, 498
Eυρετήριo ειδώv, πoικιλιώv, συvωvύµωv και υπoκειµέvωv αµπέλoυ, 504