Μελισσοκομία

Μελισσοκομία

Συγγραφέας: Βασίλειος Σκαπέτας
ISBN: 9789603571346
Σελίδες: 568
Σχήμα: 17 X 24
Εξώφυλλο: Μαλακό
Έτος έκδοσης: 2019


Περιεχόμενα

Πρόλογος....................................................................................................................... 5
Συντομογραφίες και ακρωνύμια ................................................................................... 7
Εισαγωγή ....................................................................................................................... 15
Α΄ ΜΕΡΟΣ. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΣΤΗΝ Ε.Ε.(28) ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.. 25
1.1 Μελισσοκιμία στον Κόσμο....................................................................................... 25
1.2 Μελισσοκιμία στην Ε.Ε............................................................................................ 29
1.3 Μελισσοκιμία στην Ελλάδα..................................................................................... 30
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΖΩΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ, ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΦΥΛΕΣ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ................ 33
2.1 Καταγωγή της μέλισσας ......................................................................................... 33
2.2 Είδη μέλισσας οι φωλιές των οποίων αποτελούνται από πολλαπλές παράλληλες
 κηρήθρες................................................................................................................................. 34
Ευρωπαϊκή ή Δυτική μέλισσα (Apis mellifera Linnaeus) ........................................ 34
Μέλισσα Apis cerana Fabricius .............................................................................. 35
Μέλισσα Apis koschevnikovi Buttel-Reepen ........................................................... 36
Μέλισσες των ειδών Apis nigrocincta Smith και Apis nuluensis Tingek, Koeniger και
Koeniger ................................................................................................................... 36
2.3 Είδη μέλισσας οι φωλιές των οποίων αποτελούνται μόνο από μία κηρήθρα....... 36
Μέλισσα του είδους Apis dorsata Fabricius (γιγαντιαία μέλισσα)......................... 36
Μέλισσα του είδους Apis laboriosa Smith (γιγαντιαία μέλισσα)............................ 37
Μέλισσα του είδους Apis binghami Cockerell (γιγαντιαία μέλισσα) ..................... 38
Μέλισσα του είδους Apis breviligula Maa (γιγαντιαία μέλισσα) ............................ 38
Μέλισσες των ειδών Apis andreniformis Smith και Apis florea Fabricius .............. 38
2.4 Φυλές μέλισσας του είδους Apis mellifera............................................................. 41
2.4.1 Ιταλική φυλή (Apis mellifera ligustica)............................................................ 41
2.4.2 Καρνιολική φυλή (Apis mellifera carnica)....................................................... 42
2.4.3 Καυκάσια φυλή (Apis mellifera caucasica) .................................................... 42
2.4.4 Κεκρόπεια φυλή (Apis mellifera cecropia) ..................................................... 43
2.4.5 Μακεδονική φυλή (Apis mellifera macedonica)............................................. 43
2.4.6 Κρητική φυλή (Apis mellifera adami) ............................................................. 43
2.4.7 Ευρωπαϊκή μαύρη φυλή (Apis mellifera mellifera)......................................... 44
2.4.8 Φυλή Buckfast ................................................................................................ 44
2.4.9 Φυλή Ανατολίας (Apis mellifera anatoliaca Maa)........................................... 44
2.4.10 Συριακή φυλή (Apis mellifera syriaca Buttel-Reepen).................................. 45
2.4.11 Αφρικανική φυλή (Apis mellifera scutellata Lepeletier)................................ 46
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ .................................................................. 47
3.1 Βιολογικός κύκλος της μέλισσας ........................................................................... 47
10 Μελισσοκομία
3.2 Προσδιορισμός του φύλου στη μέλισσα................................................................ 52
3.3 Διαφοροποίηση της κάστας.................................................................................... 54
3.4 Το μελίσσι ως υπεροργανισμός ............................................................................. 55
3.5 Βασίλισσα ................................................................................................................ 56
3.5.1 Διάρκεια ζωής της βασίλισσας ...................................................................... 62
3.6 Εργάτρια.................................................................................................................. 63
3.6.1 Διάρκεια ζωής της εργάτριας ....................................................................... 66
3.6.2 Ωοτόκες εργάτριες......................................................................................... 68
3.7 Κηφήνας................................................................................................................... 69
3.7.1 Ρόλος του κηφήνα.......................................................................................... 69
3.7.2 Περιοχές ή ζώνες συγκέντρωσης των κηφήνων (Π.Σ.Κ.).............................. 70
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ, ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ............ 73
4.1 Μορφολογία ............................................................................................................ 73
4.1.1 Κεφάλι ............................................................................................................. 74
4.1.2 Θώρακας......................................................................................................... 78
4.1.3 Κοιλιά............................................................................................................... 81
4.2 Συστήματα και όργανα της μέλισσας..................................................................... 85
4.2.1 Εξωσκελετός και ενδοσκελετός..................................................................... 85
4.2.2 Μυϊκό σύστημα ............................................................................................... 86
4.2.3 Πεπτικό σύστημα ............................................................................................ 87
4.2.4 Απεκκριτικό σύστημα...................................................................................... 90
4.2.5 Αναπνευστικό σύστημα .................................................................................. 90
4.2.6 Κυκλοφορικό σύστημα ................................................................................... 93
4.2.7 Νευρικό σύστημα ........................................................................................... 94
4.2.8 Γεννητικό σύστημα ........................................................................................ 96
4.3 Αδενικό σύστημα..................................................................................................... 99
4.3.1 Ενδοκρινείς αδένες ........................................................................................ 99
4.3.2 Εξωκρινείς αδένες.......................................................................................... 100
4.4 Αισθήσεις των μελισσών ......................................................................................... 105
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΦΩΛΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ .......................................................................... 113
5.1 Κατασκευή της φωλιάς .......................................................................................... 113
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΣΜΗΝΟΥΡΓΙΑ ........................................................................................ 119
6.1 Γενικά....................................................................................................................... 119
6.2 Τύποι σμηνουργίας.................................................................................................. 126
6.3 Μέτρα πρόληψης της σμηνουργίας ...................................................................... 128
6.4 Μέτρα καταστολής της σμηνουργίας .................................................................... 129
6.5 Σύλληψη (ανάκτηση) των αφεσμών........................................................................ 131
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ...................................... 133
7.1 Φερομόνες των μελισσών και ο βιολογικός τους ρόλος ...................................... 133
7.1.1 Φερομόνες της βασίλισσας............................................................................ 134
7.1.2 Φερομόνες των εργατριών............................................................................. 137
Περιεχόμενα 11
7.1.3 Φερομόνες του γόνου .................................................................................... 140
7.1.4 Φερομόνες των κηφήνων ............................................................................... 141
7.2 Ρύθμιση της διαδικασίας ανάπτυξης των εργατριών ............................................ 141
7.3 Διαφορές μεταξύ υποοικογενειών του μελισσιού ................................................. 142
7.4 Θερμορύθμιση στα μελίσσια .................................................................................. 143
7.5 Χοροί των μελισσών ............................................................................................... 149
7.5.1 Κυκλικός χορός (Round dance)..................................................................... 150
7.5.2 Μικτός χορός ή χορός της κοιλιάς (Wrangle dance) ................................... 151
7.5.3 Άλλοι τύποι χορών της μέλισσας................................................................... 156
7.6 Προσανατολισμός της μέλισσας με το υπεριώδες φως ....................................... 159
7.7 Ευαισθησία στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία ............................................................. 168
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ................................................................... 163
8.1 Επίδραση της διατροφής στις παραγωγικές ιδιότητες της μέλισσας.................. 164
8.2 Θρεπτικές ανάγκες της μέλισσας........................................................................... 167
8.3 Φυσικές τροφές και άλλα υλικά που χρησιμοποιούν οι μέλισσες......................... 175
8.3.1 Νέκταρ............................................................................................................. 175
8.3.2 Μελιτώματα..................................................................................................... 179
8.3.3 Γύρη ................................................................................................................ 179
8.3.4 Πρόπολη.......................................................................................................... 183
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ................................................. 185
9.1 Γενικά....................................................................................................................... 185
9.2 Επιλογή της μέλισσας ............................................................................................ 187
9.3 Γενετική βελτίωση για την αύξηση της παραγωγής μελιού.................................. 191
9.4 Γενετική βελτίωση για τη συλλογή γύρης.............................................................. 192
9.5 Γενετική βελτίωση για την ανθεκτικότητα των μελισσών στις ασθένειες............. 193
9.6 Μέθοδοι επιλογής ................................................................................................... 195
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. ΤΕΧΝΗΤΗ ΣΠΕΡΜΑΤΕΓΧΥΣΗ ΣΤΗ ΜΕΛΙΣΣΑ..................................... 199
10.1 Εξοπλισμός της Τ.Σ. της βασίλισσας ................................................................... 200
10.2 Τεχνική της σπερματέγχυσης............................................................................... 201
Β΄ ΜΕΡΟΣ. ΜΕΛΙΣΣΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ........................................................................................ 211
11.1 Ρόλος των μελισσών στη φύση και στη γεωργία................................................. 211
11.2 Η αξία των μελισσών στην επικονίαση των καλλιεργειών ................................... 218
11.3 Επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη μέλισσα.................................................. 227
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΑ ΦΥΤΑ...................................................................... 231
12.1 Γενικά..................................................................................................................... 231
12.2 Περιγραφή των κυριότερων μελισσοκομικών φυτών της Ελλάδας .................... 233
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13. ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΗ ΦΥΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ .......................................... 303
13.1 Γενικά..................................................................................................................... 303
13.2 Περιγραφή των κυριότερων δηλητηριωδών φυτών για τις μέλισσες ................. 304
12 Μελισσοκομία
Γ΄ ΜΕΡΟΣ. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ, ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ
 ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΥΨΕΛΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ..................................................... 315
14.1 Κυψέλη................................................................................................................... 315
14.2 Τυπολογία κυψελών στην Ελλάδα........................................................................ 316
14.3 Φύλλα κηρήθρας ................................................................................................... 326
14.4 Βασιλικό διάφραγμα.............................................................................................. 327
14.5 Μελισσοκομική μάσκα........................................................................................... 328
14.6 Μελισσοκομικά γάντια........................................................................................... 329
14.7 Τροφοδότες........................................................................................................... 329
14.8 Μελισσοκομικό καπνιστήρι .................................................................................. 330
14.9 Μελισσοκομικό ξέστρο.......................................................................................... 331
14.10 Γυρεοπαγίδα........................................................................................................ 332
14.11 Μελισσοκομικός φυσητήρας ............................................................................. 333
14.12 Ποτίστρα μελισσών ............................................................................................. 334
14.13 Ηλιακός κηροτήκτης .......................................................................................... 335
14.14 Εξοπλισμός απολεπισμού των κηρηθρών .......................................................... 336
14.15 Μελιτοεξαγωγέας................................................................................................ 336
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ........................................................... 341
15.1 Εγκατάσταση μελισσοκομείου.............................................................................. 343
15.2 Επιθεώρηση του μελισσιού................................................................................... 346
15.3 Ανοιξιάτικη επιθεώρηση ....................................................................................... 351
15.4 Εργασίες του καλοκαιριού.................................................................................... 353
15.5 Εργασίες του φθινοπώρου ................................................................................... 357
15.6 Ξεχειμώνιασμα των μελισσιών .............................................................................. 358
15.7 Συντήρηση του μελισσοκομικού υλικού............................................................... 360
15.8 Τεχνητή αντικατάσταση της βασίλισσας.............................................................. 369
15.9 Τροφοδότηση μελισσιών....................................................................................... 375
15.10 Παραπλάνηση...................................................................................................... 383
15.11 Λεηλασία.............................................................................................................. 385
15.12 Χρήση συνθετικών φερομονών........................................................................... 387
15.13 Τεχνητή σμηνουργία ........................................................................................... 391
15.14 Μετακινούμενη μελισσοκομία ............................................................................ 393
15.15 Μέθοδοι εντατικής εκτροφής ............................................................................ 396
15.16 Μελισσοκομία ακριβείας ..................................................................................... 398
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΛΙΣΣΩΝ .................................................................... 401
16.1 Εξοπλισμός παραγωγής βασιλισσών ................................................................... 402
16.2 Μέθοδοι παραγωγής βασιλισσών ........................................................................ 406
16.3 Σύγχρονες μέθοδοι μαζικής παραγωγής βασιλισσών ......................................... 409
16.3.1 Βασίλισσες με τη μέθοδο του εμβολιασμού (grafting)................................ 409
16.3.2 Βασίλισσες με τη μέθοδο Jenter.................................................................. 415
16.3.3 Βασίλισσες με τη μέθοδο Ezi Queen........................................................... 417
Περιεχόμενα 13
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΚΥΨΕΛΗΣ................................................................. 421
17.1 Μέλι........................................................................................................................ 421
17.1.1 Χημική σύσταση............................................................................................ 421
17.1.2 Φυσικές ιδιότητες ......................................................................................... 426
17.1.3 Επεξεργασία του μελιού .............................................................................. 431
17.2 Κερί ........................................................................................................................ 435
17.2.1 Παραγωγή..................................................................................................... 435
17.2.2 Οργανοληπτικά και φυσικά χαρακτηριστικά .............................................. 436
17.2.3 Χημική σύσταση............................................................................................ 437
17.3 Πρόπολη ............................................................................................................... 439
17.3.1 Παραγωγή .................................................................................................... 440
17.3.2 Οργανοληπτικά και φυσικά χαρακτηριστικά .............................................. 441
17.3.3 Χημική σύσταση............................................................................................ 441
17.3.4 Χρήση και ιδιότητες...................................................................................... 442
17.4 Γύρη....................................................................................................................... 443
17.4.1 Συλλογή......................................................................................................... 445
17.4.2 Χημική σύσταση της γύρης.......................................................................... 445
17.4.3 Συντήρηση ................................................................................................... 446
17.4.4 Διατροφικές ιδιότητες .................................................................................. 449
17.4.5 Θεραπευτικές ιδιότητες ............................................................................... 449
17.4.6 Χρήση της γύρης.......................................................................................... 450
17.5 Βασιλικός πολτός .................................................................................................. 451
17.5.1 Παραγωγή .................................................................................................... 452
17.5.2 Οργανοληπτικά και φυσικά χαρακτηριστικά .............................................. 455
17.5.3 Χημική σύσταση ........................................................................................... 455
17.5.4 Χρήση και ιδιότητες ..................................................................................... 457
17.6 Δηλητήριο.............................................................................................................. 458
17.6.1 Φυσικές και οργανοληπτικές ιδιότητες ....................................................... 458
17.6.2 Χημική σύσταση............................................................................................ 459
17.6.3 Παραγωγή του δηλητηρίου της μέλισσας .................................................. 461
17.6.4 Χρήση και ιδιότητες...................................................................................... 461
17.7 Υποπροϊόντα.......................................................................................................... 462
Δ΄ ΜΕΡΟΣ. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ, ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ............................................................. 465
18.1 Αμυντικοί μηχανισμοί της μέλισσας...................................................................... 465
18.1.1 Σε ατομικό επίπεδο....................................................................................... 465
18.1.2 Σε επίπεδο αποικίας ..................................................................................... 467
18.2 Ακάρεα................................................................................................................... 475
18.2.1 Βαρροϊκή ακαρίαση...................................................................................... 475
18.2.2 Τροπιλαιλάπωση ........................................................................................... 493
18.2.3 Τραχειακή ακαρίαση..................................................................................... 494
18.3 Μύκητες ................................................................................................................. 497
14 Μελισσοκομία
18.3.1 Νοσεμίαση .................................................................................................... 497
18.3.2 Ασκοσφαίρωση (κιμωλίαση)......................................................................... 501
18.3.3 Ασπεργίλλωση ............................................................................................. 503
18.4 Βακτήρια................................................................................................................ 505
18.4.1 Σηψαιμία........................................................................................................ 505
18.4.2 Νόσος του Μάη............................................................................................. 506
18.4.3 Αμερικανική σηψιγονία ................................................................................. 507
18.4.4 Ευρωπαϊκή σηψιγονία .................................................................................. 512
18.5 Ιοί............................................................................................................................ 515
18.5.1 Σακόμορφη σηψιγονία................................................................................... 515
18.5.2 Χρόνια παράλυση (μελανή νόσος) ............................................................... 516
18.5.3 Ιός των παραμορφωμένων φτερών............................................................... 517
18.6 Πρωτόζωα.............................................................................................................. 518
18.6.1 Αμοιβάδωση ................................................................................................... 518
18.7 Διάρροια ............................................................................................................... 519
18.8 Ασθένειες και παραμορφώσεις της βασίλισσας ................................................. 520
18.9 Σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσιών (Colony Collapse Disorder) ................. 520
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19. ΕΧΘΡΟΙ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ .................................................................... 521
19.1 Έντομα................................................................................................................... 521
19.1.1 Μεγάλος κηρόσκορος .................................................................................. 521
19.1.2 Μικρός κηρόσκορος..................................................................................... 524
19.1.3 Αχερόντια...................................................................................................... 525
19.1.4 Σφήκες .......................................................................................................... 525
19.1.5 Μυρμήγκια .................................................................................................... 530
19.1.6 Το μικρό σκαθάρι της κυψέλης.................................................................... 531
19.2 Πτηνά ..................................................................................................................... 533
19.2.1 Μελισσοφάγος ............................................................................................. 533
19.2.2 Μελισσογερακίνα.......................................................................................... 534
19.2.3 Χελιδόνια ...................................................................................................... 535
19.3 Θηλαστικά.............................................................................................................. 535
19.3.1 Αρκούδα........................................................................................................ 535
19.3.2 Ασβός ........................................................................................................... 537
19.3.3 Ποντίκια ........................................................................................................ 538
19.3.4 Αγροτικά ζώα ................................................................................................ 539
19.3.5 Άνθρωπος ..................................................................................................... 539
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20. ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΑΠΟ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ................. 541
20.1 Έκθεση των μελισσών στα φυτοφάρμακα .......................................................... 542
20.2 Συμπτώματα δηλητηριάσεων από τη χρήση φυτοφαρμάκων ............................. 544
20.3 Μέτρα για τον περιορισμό των δηλητηριάσεων από τα φυτοφάρμακα ............. 545
Γλωσσάρι μελισσοκομικής ορολογίας ........................................................................................ 548
Βιβλιογραφία ................................................................................................................. 559